Στο λόφο, τώρα, του Αρδηττού, γύρω στο 1937, επί Ιωάννη Μεταξά, κατασκευάστηκε –μάλλον κατ' επέκταση προϋπάρχουσας υπόγειας διόδου, που εξυπηρετούσε το αρχαίο Παναθηναϊκό στάδιο– μία στοά, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως στρατιωτική αποθήκη και καταφύγιο. Σύμφωνα με τον Κοσμά Τσολάκο, επί κατοχής, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν τη συγκεκριμένη στοά ως αποθήκη πυρομαχικών, ενώ κατά την αποχώρηση τους από την Αθήνα ανατίναξαν και κατέστρεψαν τμήμα της μαζί με ποσότητα πυρομαχικών που δεν προλάβαιναν να πάρουν μαζί τους. Αργότερα, επί βασιλιά Παύλου (ενθρονίστηκε το 1947), η στοά του Αρδηττού ανακατασκευάστηκε προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως βασιλικό καταφύγιο σε περίπτωση ανάγκης.
Ας δούμε, όμως, εδώ τη στοά του Αρδηττού, όπως αυτή αποτυπώθηκε σε φωτογραφίες των τελών της δεκαετίας του 1990. Και για να γίνει πιο εύκολη η ξενάγηση μας, στην ακόλουθη κάτοψη ο χώρος της στοάς έχει διαχωριστεί σε επιμέρους τμήματα, τα οποία σημαίνονται με αντίστοιχα γράμματα:
Το σχεδιάγραμμα της κάτοψης και τις φωτογραφίες που ακολουθούν μας παραχώρησε ο "Cernavus".
| ¶ποψη της εισόδου απ' έξω. |
 |
 |
| Οι σιδερόπορτες εκ των έσω της στοάς. |
| Μία ακόμα σιδερόπορτα παραμέσα (τμήμα «Α»). |
| Λεπτομέρεια της τελευταίας πόρτας. |
 |
 |
|
¶ποψη της σιδερόπορτας ανοιχτής, και αρχή του τούνελ (σημείο «Β»). |
 |
 |
|
Αριστερά: το τούνελ «Γ». Δεξιά: «ΟΛΟΙ ΧΑΘΗΚΑΝ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΑΛΑΝΟ». Όπως το πάρει κανείς... |
 |
 |
|
Η δεξιά στροφή του τούνελ «Γ», και δίπλα η αριστερή στροφή προς την αρχή του τούνελ «Δ». |
|
Με αντίστροφη φορά, λήψη από την αρχή του τούνελ «Δ» προς το τούνελ «Γ». |
|
Το σημείο «Ζ», τραβηγμένο με αντίστροφη φορά από τον ενιαίο χώρο της μεγάλης αίθουσας της στοάς. |
|
Λεπτομέρεια από τη μεγάλη αίθουσα, λίγο δίπλα από το σημείο «Ζ». |
 |
 |
|
Το σημείο «Ε», και δίπλα λεπτομέρεια από τον τοίχο στο σημείο αυτό. |
Για την περιοχή του σημείου «Η», φωτογραφίες δυστυχώς δεν υπάρχουν. Οι δύο συμμετρικοί χώροι σε σχήμα «F» αντιστοιχούν σε τουαλέτες (υπήρχαν παλιότερα και πλακάκια στους τοίχους), ενώ η προβλεπόμενη χρήση της κυκλικής αίθουσας ανάμεσα τους δε μας είναι γνωστή.
| Το σημείο «Θ». Διακρίνεται αριστερά η αρχή του τούνελ «Μ». |
|
¶ποψη από λίγο πιο κοντά. Διακρίνεται δεξιά το σημείο «Ι». |
 |
 |
| Απόψεις του σημείου «Ι». |
Στις φωτογραφίες του σημείου «Ι» φαίνεται καθαρά ότι αυτό ήταν κάποτε σφραγισμένο με μπετόν. Διακρίνονται, εξάλλου, πεσμένα στο πάτωμα θραύσματα του σχετικού τοιχίου. Το πότε έγινε η διάνοιξη του δεν είναι γνωστό.
 |
 |
|
Τα υπολείμματα της διάνοιξης στο σημείο «Ι». |
Το τούνελ των σημείων «Ι–Κ–Λ», σε αντίθεση με την υπόλοιπη στοά, έχει τοιχώματα στο βράχο, δε φέρει δηλαδή επένδυση από μπετόν.
 |
 |
|
Το τούνελ στο σημείο «Κ», και δίπλα το σημείο «Ι», τραβηγμένο από το «Κ». |
| Το σημείο «Λ». |
Στο σημείο αυτό, το τούνελ φράσσεται από μπάζα. Ακριβώς από πάνω ανοίγεται ο αυλός ενός κατακόρυφου πηγαδιού, που επικοινωνεί με την επιφάνεια του λόφου Αρδηττού μέσω ενός στομίου περιφραγμένου με κάγκελα. Είναι άγνωστο αν το τούνελ συνέχιζε παλιότερα την πορεία του πέρα από το σημείο «Λ», πριν τα μπάζα που ρίχτηκαν από το πηγάδι φράξουν το άνοιγμα του. ¶γνωστο, επίσης, είναι κατά πόσο το πηγάδι συνέχιζε την κατακόρυφη πορεία του χαμηλότερα από το επίπεδο του τούνελ (κάτι τέτοιο, πάντως, δε φαίνεται πιθανό).
Γενικά, υπάρχουν αρκετά κενά σε σχέση με την ιστορία του χώρου, βασιζόμενοι όμως στη λογική συνέχεια των γεγονότων μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η αρχική στοά που διανοίχθηκε επί Μεταξά ήταν της μορφής του τούνελ «Ι–Κ–Λ», δεν έφερε δηλαδή επένδυση από μπετόν, τουλάχιστον όχι σε όλα της τα τμήματα. Είπαμε ότι, σύμφωνα με τον Κ. Τσολάκο, η στοά χρησιμοποιήθηκε κατά τη γερμανική κατοχή ως αποθήκη πυρομαχικών, και ότι ανατινάχθηκε κατά την αποχώρηση των Γερμανών. Ίσως το φραγμένο σημείο «Λ» να αντιστοιχεί, ακριβώς, στο σημείο όπου οι Γερμανοί ανατίναξαν τη στοά. Ήταν πιθανότατα αργότερα, όταν επί βασιλιά Παύλου η στοά του Αρδηττού μετασκευάστηκε σε βασιλικό καταφύγιο, που τα τοιχώματα της επενδύθηκαν με μπετόν. Και θα ήταν λογικό να απομονωθεί και να φραχθεί με τσιμεντένιο τοιχίο το τούνελ «Ι–Κ–Λ», αφού αυτό μάλλον δεν οδηγούσε πουθενά, και επιπλέον επέτρεπε τη διείσδυση μέσω του κατακόρυφου πηγαδιού. Το πότε και γιατί το τσιμεντένιο τοιχίο που έφραζε το σημείο «Ι» γκρεμίστηκε είναι, όπως είπαμε, άγνωστο. Με βάση, πάντως, την ύπαρξη του, δε θα ήταν παράλογο να υποθέσει κανείς ότι ενδεχομένως και άλλοι χώροι να σφραγίστηκαν με την επένδυση από μπετόν.
Πίσω στο σημείο «Λ»:
|
Η πινακίδα αυτή βρισκόταν αρχικά στημένη στο περιφραγμένο στόμιο του πηγαδιού, στην επιφάνεια του λόφου, και κάποια στιγμή κατέπεσε (ή την έριξαν) στον πάτο του, δηλαδή στο σημείο «Λ». |
| Η κορυφή των μπάζων, πάντα στο σημείο «Λ». |
|
Επιστροφή στον κυρίως χώρο της στοάς, και συγκεκριμένα στο σημείο «Μ», εκεί όπου το τούνελ στρίβει αριστερά. |
| Παραπεταμένη πινακίδα. |
 |
 |
|
Το τούνελ «Μ», λίγο πριν τη δεξιά στροφή προς το «Ν». Η οροφή έχει καταρρεύσει μερικώς. |
| Το τελικό τούνελ «Ν»... |
| ...και η τυφλή κατάληξη του σε τοίχο. |
|
Το αντίστοιχο σημείο από το εξωτερικό του λόφου. Πρόκειται για δίοδο που σφραγίστηκε κάποια εποχή με μπετόν. |
 |
 |
|
Λεπτομέρειες της σφραγισμένης διόδου απ' έξω – απόπειρα διείσδυσης από κάποιους, με πριονισμένα τα σίδερα της προπροηγούμενης φωτογραφίας. |
Αυτή είναι η στοά του Αρδηττού. Η ηλεκτρική εγκατάσταση που διακρίνεται σε αρκετές από τις φωτογραφίες μαρτυρά ότι ο χώρος υπέστη παρεμβάσεις και συντηρήθηκε στοιχειωδώς κατά περιόδους. Όσο για τη φήμη που θέλει τη στοά του λόφου να συνδέεται υπογείως με τη Βουλή μέσω Εθνικού Κήπου, κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, τουλάχιστον όχι με βάση τα όσα είναι ορατά, ενώ είναι μάλλον απίθανο να συνέβαινε και κατά το παρελθόν, αφού το κατακόρυφο πηγάδι θα έπρεπε να προχωρά σε πολύ μεγάλο βάθος για μια τέτοια επικοινωνία, η οποία θα ήταν προβληματική και λόγω των υπογείων υδάτων.
Αποχαιρετούμε.
|
|
|
