|
|
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
|
|
|
ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Στην ίδια εκπομπή στην ΕΤ2 (επαναλήφθηκε στις 13/7/95) ο Μπαλάνος αναφέρθηκε σε απίστευτες ιστορίες σχετικά με το "πηγάδι", τις οποίες −όπως είπε− θα δίσταζε να πάρει στα σοβαρά εάν δε συνέβαινε να τις διηγούνται αξιόπιστα άτομα και δη συνεργάτες του. Δυστυχώς, στον περιορισμένο χρόνο ενός 30λεπτου επεισοδίου δε μας είπε άλλη για να έχουμε ιδίαν αντίληψιν, πλην μιας που όπως φαίνεται θεώρησε αντικειμενική, αδιάσειστη και πραγματικά ανεξήγητη. Κατέβηκε, είπε, φίλος του ορειβάτης και βρέθηκε από το "αρχαίο πηγάδι" μέσα σε σύγχρονο τούνελ, το οποίο, όμως, και από τις δύο μεριές κατέληγε σε βράχο! [29]
Σωστά! (σχεδόν). Αλλά υπάρχει κάτι άξιον απορίας: έχουμε ήδη πει για το πώς δημιουργήθηκε το λεγόμενο "αρχαίο πηγάδι",[30] όταν τον Αύγουστο 1980 χύθηκε η λατύπη των αρχαίων μέσα στη σήραγγα Ια. Ως τον Οκτώβριο 1982, οπότε μπαζώθηκε το αντίστοιχο τμήμα του ταφροειδούς λατομείου (Λ2 κατά το τοπογραφικό διάγραμμα Κορρέ), και έτσι η σήραγγα Ια θάφτηκε ολοσχερώς, πέρασαν 26 μήνες. Οποιοσδήποτε επισκέπτης μπορούσε να τα δει όλα αυτά με κάθε ευχέρεια, και είμαι βέβαιος ότι πολλοί τα είδαν, αλλά...
Τελικά,
«...βρήκαμε το Πηγάδι. Ήταν σαφώς τεχνητό, αλλά πολύ αρχαίο, κατά πάσα πιθανότητα της ίδιας εποχής που είχαν βγει από εδώ τα μάρμαρα που έφτιαξαν τον Παρθενώνα». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 180-1)
Όμως δεν υπάρχει καν πηγάδι: αν αφαιρεθεί η λατύπη θα μείνει η εσοχή εν είδει Γ που σχηματίζεται από το τοίχωμα του λατομείου και τη νοτιοδυτική πλευρά μιας αντηρίδας του (η Α1 στο σχέδιο 13, σ. 82-3, βλ. και σ. 80-1, κάτοψη λατομείων Λ1 και Λ2, σχ. 12, αρ. 11, όπως και σ. 84-5, οριζόντια τομή λατομείων Λ1 και Λ2, σχ. 14, εσοχή 10, Μ. Κορρέ, Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα). Οι άλλες δύο πλευρές του τετραγώνου σχηματίστηκαν από την τομή της λατύπης που υποχώρησε.
Αριστερά, η αντηρίδα Α1 στην αξονομετρική αναπαράσταση των λατομείων Λ1 (Σπηλιάς) και Λ2 του Κορρέ. Στη μέση, μέρος της λατύπης που παρέμεινε συγκολλημένη στο ΝΔ τοίχωμα της αντηρίδας (δηλαδή ΒΑ τοίχωμα του "πηγαδιού"). Δεξιά, από το βάθος του χάσματος προς το στόμιο.
Τα τοιχώματα στο Γ του πηγαδιού είναι όντως αρχαία, και μάλιστα πολύ αρχαία, καθότι ανήκουν σε αρχική φάση του λατομείου (βλ. αυ. σχ. 23,1 σ. 96), προφανώς πολύ πριν βρεθεί η Σπηλιά. Πρέπει να είναι αρχαιότερα απ' τον Παρθενώνα του Ικτίνου, αφού μάρμαρα των ανωφλίων του πιθανότατα έχουν αποσπαστεί αριστερά της εισόδου της Σπηλιάς (πολύ ψηλότερα απ' αυτή, βέβαια), δηλαδή σε μεταγενέστερη φάση του λατομείου (βλ. αυ. σ. 83, 104), ενώ φέρουν πολλά ίχνη των αρχαίων εργασιών, μεταξύ των οποίων και σχεδόν στρογγυλή δοκοθήκη.
Μετασκευασμένη σε φωλιά πουλιού, στο κάτω μέρος μάλλον αφέθηκε επίπεδη, ώστε να μην περιστρέφεται (;) η δοκός.
Ο Μπαλάνος περιγράφει δια μακρών το πώς οδηγήθηκαν στην ανεύρεση του "πηγαδιού". Αρχίζει από το
«...συγκρότημα πελώριων φυσικών βράχων...» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 178)
Οι βράχοι δεν είναι εντελώς φυσικοί, ανήκαν στο άσκαφο διαχωριστικό τμήμα μεταξύ των παράλληλων αρχαίων λατομείων, μέρος του οποίου κατέπεσε λόγω της μεγάλης κρέμασης. Ίσως "βοήθησαν" και οι Βαυαροί στο πλησιέστερο προς τη Σπηλιά τμήμα, πάντως έκοψαν με φουρνέλα αρκετά τμήματα των πεσμένων.
Αριστερά, ο βράχος Α δεν έχει αποσπαστεί από το μητρικό πέτρωμα (ανήκει σε αντηρίδα). Το τεμάχιο Β φέρει διάτρημα από παραμίνα, μόνο που έχει δουλευτεί από κάτω προς τα πάνω. 'Αρα, το τεμάχιο ανατράπηκε μετά την έκρηξη. Αν λάβουμε υπόψη ότι βρίσκεται κάτω από τον γιγάντιο πεσμένο ογκόλιθο Γ, έχουμε άλλη μια σπαζοκεφαλιά όσον αφορά τις αρχικές τους θέσεις κατά τον ερχομό των Βαυαρών. Δεξιά, μία από τις δοκοθήκες στην κάτω επιφάνεια του ογκόλιθου Γ, που πριν καταρρεύσει το τοίχωμα (όντας οι μεγαλύτερες) δέχονταν πραγματικά πάτερα, συνεπώς το κτίσμα πρέπει να ήταν αντίστοιχα μεγάλο.
«Το πρώτο περίεργο που παρατηρήσαμε (...) ήταν ότι η ξερολιθιά [31] είχε αρχίσει να διαλύεται αργά (...) Αν το έκανε άνθρωπος, δε φαινόταν να υπάρχει καμία λογική εξήγηση...» (αυ. σ. 180)
Πράγματι κάποιοι χάλασαν την ξερολιθιά (στις 6 και 19/2/90 [32]) και χρησιμοποίησαν τις πέτρες για να φτιάξουν φράγμα στο δρόμο (το 1 εδώ).
Τα βέλη δείχνουν την παλιά ξερολιθιά που είχε μετατρέψει το κενό κάτω από το βράχο σε καλύβι. Το τμήμα που γκρέμισαν το 1990 ήταν το δεξί, αφού το αριστερό ήταν ήδη μισοκατεδαφισμένο το 1986.
Ερευνώντας την ξερολιθιά,
«...βρήκαμε την άκρη ενός βαράθρου αγνώστου βάθους που φαινόταν από την είσοδο, αλλά δεν το είχαμε προσέξει αρχικά, μιας και ήταν μαύρο σε σκοτεινό φόντο». (αυ. σ. 180)
Το «βάραθρο» δεν είχε γίνει αρχικά αντιληπτό (εννοεί πριν από την έναρξη των έργων), απλώς επειδή δεν υπήρχε! Επαναλαμβάνω: δημιουργήθηκε με την κατάρρευση της αρχαίας λατύπης μέσα στη σήραγγα Ια (κάποια μέρα μεταξύ 18 και 23/8/80).[33]
«...το 1989, δύο νεαροί συνεργάτες μου [34] (...) κατέβηκαν στο πηγάδι». (αυ. σ. 182). «Το παράξενο εδώ ήταν ότι, εκτός από την τρύπα της οροφής από την οποία είχαν κατέβει, δεν υπήρχε πουθενά άλλη είσοδος ή έξοδος! Το τεχνητό τούνελ συνεχιζόταν για λίγα μέτρα και προς τις δύο κατευθύνσεις, για να καταλήξει σε συμπαγή φυσικό βράχο και στα δύο άκρα του. (...) Φυσικά η πρώτη σκέψη (...) ήταν ότι κάπου θα πρέπει να υπήρχε κάποια καμουφλαρισμένη και αθέατη δίοδος, ίσως κάποιος ψεύτικος τοίχος από συνθετικό βράχο ή κάτι τέτοιο...» (αυ. σ. 183)
Στο ΝΑ άκρο της Ια υπάρχει εν μέρει φυσικός βράχος (το κάτω μέρος της αντηρίδας που εγκιβώτιζε τη λατύπη) και το "πηγάδι". Στο ΒΔ άκρο ήταν η είσοδος της σήραγγας που έφραξε το 1982 από τους βράχους που έριξαν ανατινάζοντας το απέναντι τοίχωμα του λατομείου, για να θαφτεί ολοκληρωτικά από τα μπάζα που χρησιμοποίησαν (προήλθαν από τη δημιουργία μετώπου για την τροποποιημένη σήραγγα Ι και από τη διάνοιξή της) ώστε να φτιάξουν τη ράμπα πρόσβασης του ΒΔ στομίου της στοάς του φρέατος αερισμού (Φ).
Στην πρώτη φωτο 20 χρόνια χωρίζουν τις δύο απόψεις, όμως στο μεταξύ δεν άλλαξε τίποτε. Στο σημείο που επισημαίνεται διακρινόταν επί αρκετά χρόνια το μαρκάρισμα της στοάς του φρέατος (σβήστηκε επειδή είχαν χρησιμοποιήσει σπρέι). Αν δε σταματούσαν τα έργα, θα είχαμε κι εδώ μια ανάλογη με τη γνωστή τσιμεντένια κατασκευή (και σίγουρα πιο συμμετρική) [βλ. εδώ, τέλος σημ. 75]. Στη δεύτερη φωτο η ημιτελής ράμπα και η προτιθέμενη συνέχειά της προς το σημείο της πρώτης φωτο. Και φυσικά, στην τρίτη φωτο, η σήραγγα Ια (με το βέλος η είσοδός της) προτού ριχτούν τα μπάζα της δεύτερης φωτο (σε κύκλο η εξέδρα για το μοτέρ του εξαερισμού, που όμως δεν τοποθετήθηκε ποτέ).
«...τα σκουπίδια που υπήρχαν σε αφθονία εκεί μας κίνησαν την περιέργεια. Ήταν σύγχρονα, και μερικά πολύ ογκώδη, όπως παλιά κρεβάτια, στρώματα και ντουλάπια. (...) ...κανένα άτομο που είχε τα λογικά του δε θα επιχειρούσε καν να κουβαλήσει σε τέτοια κακοτράχαλη μορφολογία εδάφους [35] τόσο ογκώδη και βαριά πράγματα − κι ένας τρελός [36] δε θα αρκούσε να το κάνει από μόνος του· θα χρειαζόταν μια ομάδα έμπειρων ατόμων...» (αυ. σ. 181) «[Η παρουσία των σκουπιδιών] ήταν σαφώς ύποπτη... καμουφλάζ, παραλλαγή, στάχτη στα μάτια ή κάτι τέτοιο. (...) Με δυο λόγια, το πράγμα μύριζε στρατιωτικό τρόπο σκέψης...» (αυ. σ. 182)
Το μόνο περίεργο στην όλη περιγραφή είναι η σειρά των γεγονότων, που δεν είναι όπως αυτά πραγματικά συνέβησαν, αλλά όπως τα διέταξε πολύ αργότερα από μνήμης. Έτσι, η φωτογραφία του "πηγαδιού" που δημοσιεύει ο Βέμπος στην ιστοσελίδα του (http://www.vembos.gr/pendeli.htm) έχει ημερομηνία 3/4/83 (υποθέτω πως τότε θα έμαθε την ύπαρξή του κι ο Μπαλάνος). 'Αγνωστοι χάλασαν την ξερολιθιά τον Φεβρουάριο 1990. Από τον Αύγουστο του '80 που σχηματίστηκε το "πηγάδι" μέχρι τις 2/5/90 δεν υπήρχαν σκουπίδια μέσα του. Ακριβώς τότε ρίχτηκαν τα πρώτα.[37] Αν, λοιπόν, πράγματι κατέβηκαν το 1989, δεν μπορεί να τραβήχτηκε η προσοχή τους ούτε από την ξερολιθιά ούτε από τα σκουπίδια. Όσο για τη σκοπιμότητα που είχε η απόρριψη των σκουπιδιών στο "πηγάδι", καμία απολύτως σχέση με τις προαναφερθείσες υποψίες. Όταν τον Μάρτιο 1991 ξηλώθηκαν οι εγκαταστάσεις των Δομικών Έργων άφησαν πίσω τους άφθονα σκουπίδια. Μόνο τα μπουκάλια από κρασί,[38] νερό και αναψυκτικά ήταν ένα φόρτωμα.[39] Ένα δυο μήνες μετά, αυτά τα σκουπίδια ρίχτηκαν στο "πηγάδι" (μάλλον γι' αυτό υπήρχαν και κάποια έπιπλα), όπως και λαμαρίνες, μπετόβεργες, πλέγματα, ξυλεία.[40]
Αριστερά, 6 χρόνια μετά τη δημιουργία του "πηγαδιού", το χάσμα παραμένει απείραχτο και προσβάσιμο (το βέλος δείχνει τη νεροσωλήνα που είπαμε). Δεξιά, κι αφού πέρασαν άλλα 5 χρόνια, έχουν ήδη ριχτεί μέσα του τα πρώτα σκουπίδια.
Η επιμονή μου σε λεπτομέρειες που δε φαίνονται −και ουσιαστικά δεν είναι− σημαντικές, δεν οφείλεται σε στείρο σχολαστικισμό, ούτε αποσκοπεί στο γέμισμα σελίδων. Κρίνω απαραίτητες τις διορθώσεις και τις διευκρινίσεις, αφού σε κάτι τέτοιες λεπτομέρειες στηρίζονται (ή θα στηριχτούν στο μέλλον) ολόκληρες θεωρίες. Είναι επόμενο κάποιος που δε βρισκόταν στην Αθήνα εκείνα τα χρόνια ή ήταν πολύ μικρός, ή και αγέννητος, να βασίζεται στη βιβλιογραφία. Όταν εκεί συναντά στοιχεία που δεν έχει κανένα λόγο να αμφισβητήσει, μάλιστα ταιριάζουν και με ό,τι βλέπει σήμερα στη Σπηλιά, μοιραίο είναι να οικοδομήσει πάνω σε σαθρές βάσεις.[41] Να ένα παράδειγμα αναφοράς που πρέπει να ανασκευαστεί:
«Το αρχαίο πηγάδι, δίπλα στη σπηλιά. Κυκλοφορούν φήμες για εξαφανίσεις ανθρώπων μέσα σ' αυτό». (Θ. Βέμπος, Μ. Νοδάρος, Το Αίνιγμα της Πεντέλης, μια ιστορία χωρίς τέλος..., Ανεξήγητο plus, τ. 64, σ. 86, λεζάντα)
Η αλήθεια είναι πως οι μόνες "εξαφανίσεις" στο "πηγάδι", είναι των τόνων −πράγματι− σκουπιδιών που έχουν ριχτεί μέσα του. Αλλά πριν κατηγορήσουμε τους δύο συνεργάτες του Μπαλάνου για φαντασιόπληκτους, ή έστω ανεύθυνους, ας δούμε από πού ορμώμενοι έγραψαν τα παραπάνω:
«Ο φύλακας (...) είπε ότι οι νεαροί κατέβηκαν κανονικά στο πηγάδι... μόνο και μόνο για να ξαναβγούν λίγο αργότερα μέσα από το άλλο τούνελ [τη σήραγγα Ι, ορατή σήμερα αριστερά του δρόμου που ανηφορίζει προς Σπηλιά] ξεφωνίζοντας υστερικά ότι είχαν περάσει μέσα από το συμπαγή βράχο των εκατό και πλέον μέτρων που χωρίζει τα δύο τούνελ!» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 184)
Αν ο φύλακας δεν ήταν συνηθισμένος μυθοπλάστης, αυτή την ιστορία πρέπει να την άκουσε από άλλον και, χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει πού ακριβώς βρίσκεται και τι είχε προηγηθεί, ίσως την τροποποίησε ανάλογα. Θα ξέραμε τι ακριβώς ισχύει, αν είχαμε στη διάθεσή μας την ημερομηνία για το περιστατικό. Το αναμφισβήτητο είναι πως όποιος κατέβαινε στο "πηγάδι" από τα μέσα Ιουνίου '81 (γιατί από τον Αύγουστο '80 απαιτήθηκαν 10 περίπου μήνες ώσπου να "καθίσει" η λατύπη και να δημιουργηθεί το πέρασμα προς το τούνελ) ως τις 30/10/82, μπορούσε να βγει απ' το στόμιο της σήραγγας Ια (για την ακρίβεια από μικρό άνοιγμα του άνω τμήματός του), αφού το λατομείο δεν είχε μπαζωθεί ακόμη στο επίπεδο που βλέπουμε σήμερα. Επομένως, μπορεί ο φύλακας να είχε δίκιο, αλλά να τον παρανόησαν: οι νεαροί να βγήκαν από τη σήραγγα Ια (την ύπαρξη της οποίας ουδέποτε είχαν αντιληφθεί στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα οι ερευνητές) και όχι από τη μεταγενέστερη σήραγγα Ι (αυτή δηλαδή που γνώριζαν οι ερευνητές).
Και, βέβαια, η απόσταση μεταξύ των στομίων (Ια και Ι) όχι μόνο δεν υπερβαίνει τα εκατό αλλά δεν είναι καν 40 μέτρα. Ακόμη και αν η θαυμαστή διάβαση είχε κατεύθυνση από το πέρας της Ια προς το πέρας της Ι, η απόσταση είναι 80 μέτρα.
Το μόνο ανεξήγητο για μένα είναι ότι, όπως φαίνεται, κανείς από όσους ενδιαφέρονταν για τα έργα (και συνεχίζουν ακόμη) δεν κατάφερε να δει τη σήραγγα Ια επί 2 χρόνια! Αυτό το διάστημα όπως χρησιμοποιούσα τις μεταλλικές σκάλες ("βίδες") για να ανεβοκατεβαίνω από το επίπεδο της Σπηλιάς εκεί όπου βρίσκονται τα ερειπωμένα παραπήγματα του εργοταξίου σήμερα, το έκαναν και πολλοί άλλοι. Γιατί δεν έτυχε κανείς από τους ερευνητές και τον ευρύτερο κύκλο τους ν' αντιληφθεί τίποτε; Όσο και να υποθέσουμε ότι τα καλοκαίρια πήγαιναν στη θάλασσα, ότι επισκέπτονταν το χώρο της Σπηλιάς μόνο νύχτα, ότι δεν-ξέρω-τι-άλλο, πάλι το ερώτημα μένει. Φυσικό είναι μετά να κατακλύζονται από γρίφους, και επειδή δημοσιοποιούν τους προβληματισμούς τους τα σφαλερά δεδομένα διασπείρονται εμπλουτισμένα.
«...η ύπαρξη ενός πηγαδιού, στο οποίο οδηγούσε λαξευμένη δίοδος μήκους περίπου 150 μέτρων...» (Σοφία Ταράντου, ΕΘΝΟΣ, «Αποκάλυψη τώρα» στην Πεντέλη, σ. 24, 29/8/90)
Ενδεικτικό της προϊούσας σύγχυσης (αφού "το έγραψε και η εφημερίδα"): η Μαρία Σαββίδου, που ως σπηλαιολόγος δε συμπλέει με τους ερευνητές, δήλωσε πως υπήρχε στοά απ' το "αρχαίο πηγάδι" έξω απ' τη Σπηλιά, που την ένωνε μ' αυτή. (ALTER, Κ. Χαρδαβέλας, Χωρίς Μοντάζ, 5/6/04)
Η ίδια έγραφε το 1999 (ακόμη χειρότερα, αφού το άρθρο της στηριζόταν στη γνωστή βιβλιογραφία - φημολογία) :
«Έξω από τη σπηλιά βρίσκεται ένα φυσικό πηγάδι, δυστυχώς μπαζωμένο σήμερα σχεδόν μέχρι επάνω, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι − αυτό φαίνεται από παραλληλόγραμμα ανοίγματα στο βράχο για την είσοδο δοκών. Ξέρουμε ότι παλιά υπήρχε τετραγωνισμένη στοά στο κάτω μέρος του πηγαδιού, η οποία μετά από 150 μέτρα οδηγούσε στο εσωτερικό της σπηλιάς». (Η Μυστηριώδης σπηλιά της Πεντέλης, Ανεξήγητο, τ. 133, σ.134)
Πέρα από τις δοκοθήκες, δεν υπάρχει ούτε λέξη χωρίς ανακρίβεια. Αν δεν έχεις έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές και επιτόπια ευρήματα, πρέπει να διαθέτεις μαντικές ικανότητες για να ανασυστήσεις νοερά τις φάσεις ενός τέτοιου τόπου. Όμως, ακόμη κι αν έχεις τα παραπάνω απομένει το ζήτημα της ερμηνείας τους. Ο Ζήσης,[42] ενώ βρήκε ορθές πληροφορίες και πειστήρια, δεν κατέληξε σε ορθό συμπέρασμα:
«...επρόκειτο για ένα κενό (...) που δημιουργήθηκε από την εξαγωγή μαρμάρινων όγκων κατά την αρχαιότητα (...) που οι εντολοδόχοι των σύγχρονων σκαπτικών έργων επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν. Έτσι, δημιούργησαν στο εσωτερικό του μια 4η θολοειδή στοά...» (Τα Μυστήρια της Πεντέλης, Ε. Ζήσης, σ. 67)
Αντίθετα: οι σχεδιαστές και οι εκτελεστές των έργων δε γνώριζαν τίποτε για την εσοχή αυτή (κι έτσι οδηγήθηκαν στη γνωστή αστοχία), επειδή ήταν αφανής κάτω από το μπάζωμα των αρχαίων (το οποίο παρέβλεψαν).
Συχνά, ενώ η λύση ενός προβλήματος είναι απλή, παιδεύεσαι γιατί απαιτεί να κάνεις ένα ασυνήθιστο (για το δικό σου πλαίσιο γνώσεων) συλλογισμό. Για παράδειγμα, γνωρίζοντας πως οι Βαυαροί εκμεταλλεύτηκαν εντατικά το ταφροειδές λατομείο, έσπαζα το κεφάλι μου για να καταλάβω από πού περνούσαν για να κατεβάσουν τα μάρμαρα μέσω του λιθόστρωτου.[43] Η πρόσβασή τους [44] κοβόταν απότομα πάνω από γκρεμό βάθους 15 - 20 μέτρων, και τα τοιχώματα ήταν εμφανώς αρχαία, οπότε δεν είχε μεσολαβήσει νεότερη διεύρυνση του σκάμματος.
Τελικά, πρόσεξα κάποια τμήματα λατύπης που προεξείχαν συγκολλημένα ως πέτρωμα πλέον στα τοιχώματα του λατομείου, και το μυστήριο λύθηκε: όταν οι αρχαίοι εγκατέλειψαν το ταφροειδές λατομείο, άφησαν μπαζωμένο και το μεσαίο τμήμα, εντός του οποίου προσπάθησε ο Σαραντόπουλος να φτιάξει τη σήραγγα Ια. Ακριβώς πάνω σ' αυτό το μπάζωμα περνούσε ο δρόμος των Βαυαρών που οδηγούσε από το λατομείο της Σπηλιάς στο ταφροειδές. Κατά τη νεότερη εκμετάλλευση απομακρύνθηκε η λατύπη, ώστε να συνεχίσουν τη λατόμηση διευρύνοντας το σκάμμα και ίσως εκβαθύνοντας τον αρχαίο πυθμένα (δεκαετία '60). Ευτυχώς, όταν βρήκα εγώ το λατομείο σε αυτή την κατάσταση, δεν είχαν αποκολληθεί αυτά τα μικρά τμήματα λατύπης μετά την υποσκαφή τους,[45] επειδή είχαν προλάβει να συγκολληθούν ισχυρά. Αν δεν είχαν απομείνει τα συγκεκριμένα τμήματα, ακόμη και να υπέθετε κανείς τη σωστή λύση, δε θα υπήρχε κανένα στοιχείο για να την αποδείξει. Αν το μπάζωμα των αρχαίων δεν ήταν σε ανώτερη στάθμη από το σημερινό (εκείνο δηλαδή του 1982), εγώ μεν θα τα είχα προλάβει ορατά όχι όμως και οι νεότεροι. Τέτοιες σπαζοκεφαλιές είναι πολλές και συχνά οι λύσεις τους ατυχείς.
«Είχαμε ήδη συνειδητοποιήσει ότι πολλά παράξενα συνέβαιναν στην περιοχή, και ο βράχος που έπεσε φράζοντας το "πηγάδι" δεν ήταν το μόνο περιστατικό του είδους».[46] (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 185)
Υπονοεί κάποια απρόσωπη παρέμβαση, αφού συνδέει το συμβάν με τις "αυθόρμητες" αλλαγές του φυσικού τοπίου. 'Αλλοι όμως έχουν βεβαιωθεί πως ο βράχος ρίχτηκε εκ προθέσεως από κάποιους που ήθελαν να κλείσουν για πάντα την πρόσβαση προς τη σήραγγα Ια.
«Μετά τη δημοσιοποίηση της ύπαρξης του τούνελ, ο βράχος που σκέπαζε το "αρχαίο πηγάδι" κατέρρευσε, από φυσικά αίτια όπως υποστηρίζουν όλοι. (...) Όμως, στα πλαϊνά τοιχώματα που απέμειναν από τα πετρώματα που κάποτε στήριζαν το βράχο που το σκέπαζε, υπάρχουν εμφανείς τρύπες από τρυπάνια για τοποθέτηση εκρηκτικών. 'Ανοιξαν λοιπόν τρύπες και με εκρηκτικά υπονόμευσαν τα πλαϊνά τοιχώματα με αποτέλεσμα να πέσουν και αυτά και ο μεγάλος βράχος "καπάκι", μέσα στο "πηγάδι"».
(Γιάννη Τριανταφύλλη (JBG), Πεντέλη: Το φαινόμενο πίσω από το πείραμα,
http://www.johnniebegood.gr/book/toynels.htm, βλ. και http://www.johnniebegood.gr/book/spilia.htm)
Όπως ξέρουμε, ο ογκόλιθος έχασε μέρος της έδρασής του στα τέλη Αυγούστου '80, εξαιτίας της κατάρρευσης της λατύπης μέσα στη σήραγγα Ια.[47] Ακολούθησαν διαδοχικές κατολισθήσεις: 29/3/92, 12/2/96, 17/4/97, 12/1/98 μέχρι την τελική του (παταγώδη) αναμενόμενη πτώση στις 30/3/98 ώρα 9:00, κατόπιν ισχυρής χιονόπτωσης.[48]
Αριστερά, το "πηγάδι" στις πρώτες μέρες της δημιουργίας του (έκθεση 60΄΄, διάφραγμα 4,5). Το βέλος δείχνει το βράχο. Δεξιά, 17,5 χρόνια αργότερα, ο βράχος μόλις 3 βδομάδες μετά την πτώση του στο άνοιγμα του χάσματος.
Αριστερά, ο βράχος στην αρχική του θέση (και η ξερολιθιά). Δεξιά, ο βράχος έχει πέσει στο "πηγάδι" (επισημαίνεται σημείο για την ταύτιση).
Όσο για τα διατρήματα [49] μπροστά στο "πηγάδι" δεν έχουν καμία σχέση με την πτώση του βράχου. Αυτός έπεσε το 1998, ενώ τα φουρνέλα μπήκαν την τελευταία βδομάδα του Αυγούστου 1980. Και δεν είχαν άλλο σκοπό από το να κάνουν λίγο χώρο ώστε ν' ανέβει το ερπυστριοφόρο διατρητικό,[50] και να διερευνήσουν (μετά το χύσιμο της λατύπης μέσα στη σήραγγα) τι υπήρχε από κάτω.
Μέσα στην έλλειψη τα θρυμματισμένα βράχια από τα φουρνέλα εκείνης της ημέρας. Με τα κίτρινα βέλη επισημαίνονται τοπογραφικά ακόντια. Το σκοτεινό τμήμα κάτω αριστερά που έχω χρωματίσει κόκκινο είναι η άκρη του μεγάλου βράχου, πίσω από τον οποίο ήταν το "πηγάδι". (Στο βάθος με το πράσινο βέλος δείχνεται το παράπηγμα του πρώτου εργοταξίου 1977-80).
Υπήρχαν και διάσπαρτοι χρησιμοποιημένοι αγωγοί πυροδότησης, δηλαδή λεπτά μονόκλωνα σύρματα με κόκκινη μόνωση σαν κι αυτό που σώζεται στη σήραγγα Ι.
Επομένως, όχι μόνο δεν υπήρξε πρόθεση να ριχτεί ο βράχος στο "πηγάδι", αλλά αν σκεφτούμε πως ο δρόμος του 1982 είχε κόψει βαθιά το στρώμα της λατύπης κι απ' τη νότια πλευρά του ογκόλιθου, άξιον απορίας είναι το πώς παρέμεινε 18 χρόνια στη θέση του, κι όχι το πότε και πώς έπεσε.
Για την αξιοπιστία των όσων στοιχείων υπάρχουν δημοσιευμένα ούτε λόγος. Χρειάζεται μεγάλη επιφυλακτικότητα, διασταύρωση και, ει δυνατόν, επιτόπια επαλήθευση. Πέρα από το όποιο ποσοστό αρχικής αλήθειας, η πιστότητα του ίδιου του περιεχομένου των δανείων μειώνεται από χρήση σε χρήση. Όπως δηλαδή το πρώτο αποτύπωμα μιας σφραγίδας είναι ευκρινές και σιγά-σιγά τα επόμενα ξεθωριάζουν σταδιακά. Εκεί βέβαια όπου όλα συμβαίνουν στον υπερθετικό βαθμό είναι ο ημερήσιος τύπος. Ακόμη και όταν το υλικό είναι έγκυρο, μοιραία θα πέσει στο δημοσιογραφικό blender −ή, έστω, shaker− κι αλίμονο απ' αυτό που θα προκύψει! Παράδειγμα:
«Αδιευκρίνιστο παραμένει αν στα πλαίσια της συνέχισης του έργου, που είχε σταματήσει το 1983, υπάρξει νέα προσπάθεια για τη διάνοιξη μιας τέταρτης "κρυφής" υπόγειας [sic] σήραγγας με στόμιο σε άλλη πλευρά του βουνού και πορεία από κάτω προς τα πάνω, που θα κατέληγε στο δάπεδο της μικρής βυζαντινής εκκλησίας, αλλά αντιμετώπισε τη ροή της λατύπης». (Βασίλης Λαμπρόπουλος, «Αποκάλυψη τώρα» στην Πεντέλη, Έθνος, σ. 25, 29/8/90. Βλ και Ε. Ζήση, Τα μυστήρια της Πεντέλης, υποσ. σ. 119)
Κάποιος "γευσιγνώστης" θα διαγνώσει τα συστατικά του αχταρμά, όμως ο άμοιρος αναγνώστης αναζητώντας πληροφόρηση κινδυνεύει να καταστρέψει πλήθος εγκεφαλικών κυττάρων στην προσπάθεια να βγάλει νόημα.[51] Τέλος πάντων, εδώ έγινε δημοσιογραφική σύγχυση μεταξύ βόρειας πλευράς του λατομείου και βόρειας πλευράς του βουνού, παρελθόντος και μέλλοντος, γιατί η "κρυφή" τέταρτη σήραγγα δεν είναι άλλη από την αποτυχημένη σήραγγα Ια.[52] Η σύγχυση απηχεί το εξής ερώτημα:
«Πού βρίσκεται όμως το συγκρότημα των αριστερών σηράγγων Ι, Ια, IV, αυτό που φτάνει ως μέσα στην είσοδο της Σπηλιάς;» (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 176)
Το ερώτημα θα έστεκε αν είχαν κατασκευαστεί οι σήραγγες, πράγμα που δε συνέβη ποτέ.[53] Όλες λοιπόν οι εικασίες για τη θέση τους, και η αναζήτηση των «χαμένων εισόδων» (αυ. σ. 187) είναι άνευ αντικειμένου. Δυστυχώς όμως, οι εικασίες μεταλλάσσονται σε βεβαιότητα:
«Το πίσω μέρος της σήραγγας Ι υπάρχει μεν (...) αλλά... είναι εντελώς σφραγισμένο − ένας συμπαγής τοίχος από τσιμέντο, από τον οποίο εξέχουν τα σίδερα του προτεταμένου μπετόν». (αυ. σ. 176, βλ. και σ. 316)
Αναφέρεται στον τοίχο με τις αγκυρώσεις που στηρίζει τα εκκλησάκια και τις στέρνες. Αλλά καμία σήραγγα δε βρίσκεται πίσω απ' τον τοίχο (εκεί υπάρχει μόνο η αρχαία λατύπη).
Ο τοίχος 30 χρόνια μετά την κατασκευή του.
Σύμφωνα με τα σχέδια η αρχική Ι θα έβγαινε περίπου εκεί όπου η μεγάλη ανασκαφή, ερευνητέον το πού ακριβώς θα έβγαινε η τροποποιημένη, φαντάζομαι όμως κάπου κοντά. Πάντως, ήδη αρχίζει να κυκλοφορεί φήμη για πέμπτη σήραγγα! (τρεις οι ορατές, μία στο βάθος του "πηγαδιού" και μία η ανύπαρκτη).[54]
Πριν αφήσουμε το "αρχαίο πηγάδι", να πούμε ότι μέρος της προετοιμασίας για την υποδοχή της σήραγγας Ι μέσα στη Σπηλιά είναι το σκάμμα που βρίσκεται στη βάση των μεγάλων σταλαγμιτικών όγκων, στο αριστερό μας χέρι όπως προσπερνάμε τις στέρνες.
Το βέλος δείχνει το ύψος του μπαζώματος προ των έργων του 1977. Εύκολα διαπιστώνεται, αφού υπάρχουν συγκολλημένες μικρές πέτρες από τη λατύπη.
Κατά σύμπτωση, η εκσκαφή στο σημείο αυτό δημιούργησε ανάλογο πρόβλημα, διότι μπαίνοντας στο μικρό θάλαμο λοξά αριστερά μέσα από το στόμιο της Σπηλιάς παρατηρούμε πως επικοινωνεί με το από κάτω σκάμμα:
Το αριστερό βέλος δείχνει την είσοδο του θαλάμου και το δεξί την έξοδό του προς το σκάμμα. Αυτή η άποψη της Σπηλιάς επιμένει να τυπώνεται ανεστραμμένη, προφανώς εξαιτίας του τριγωνικού ανοίγματος στα δεξιά, που ο εγκέφαλος κάθε γραφίστα δε θέλει να βλέπει με τη μύτη προς τα κάτω (βλ. Γ. Σωτηρίου, Η Σπηλιά της Πεντέλης, Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, 1927, σ. 49, John L. Tomkinson, Attica, 2002, σ. 96, και Ν. Λελούδα, Εξερευνώντας την υπόγεια Ελλάδα, 2005, σ. 83). Στη φωτο του Σωτηρίου (η επισήμανση έγινε από iranon) διακρίνεται και αξιοπερίεργη σταλακτιτική κολόνα που δεν υπάρχει πια. Μπορείτε να τη δείτε εδώ στην ιστοσελίδα της Ν. Πεντέλης ή στο βιβλίο του Ορεσίβιου, Πεντέλη - Από την ανάδυση της Αιγαίας γης έως τους ρωμαϊκούς χρόνους, σ. 172, εδώ.
Αριστερά η είσοδος και δεξιά το εσωτερικό. Το βέλος δείχνει την αρχή του πηγαδιού.
Στις δύο πρώτες φωτο το "πηγάδι" εκ των άνω. Στην τρίτη αντιστρόφως, από το σκάμμα.
«Δεν υπήρχε παλιά αυτό το πηγάδι (...) Ναι μεν το κάτω άνοιγμα στην κυρίως Σπηλιά μπορεί να είχε αποκαλυφθεί πρόσφατα με τις εκσκαφές των έργων, αλλά όλο το πάνω τμήμα του δεν υπήρχε περίπτωση να μην το είχαμε δει...» (αυ. σ. 392)
Κι εδώ προφανώς έχουμε το ίδιο φαινόμενο όπως και στην περίπτωση του "πηγαδιού" της σήραγγας Ια. Το προϋπάρχον πηγάδι είχε μπαζωθεί ολοκληρωτικά από τους αρχαίους, κι έτσι πράγματι δεν υπήρχε προ του 1977. Όταν όμως τράβηξαν τη λατύπη από κάτω, χύθηκε κι εκείνη που ήταν στο άνω μέρος. Αποκαλυπτικές είναι οι ονομασίες: για τον Μπαλάνο το 1969 ήταν το «δωματιάκι», ενώ για μένα το 1978 ήταν το «ασανσέρ», αφού μπαίνοντας εκεί μπορούσες πλέον να "ταξιδέψεις" για κάτω.[55]
ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
[29] Για να τραβήξω την προσοχή στο χάσμα, στις 8/12/1984 κατέβασα μέσα του μία νεροσωλήνα των έργων, η άλλη άκρη της οποίας ήταν τυλιγμένη γύρω από πεύκο δίπλα από το πράσινο παράπηγμα. Αρχές Μαΐου 1987 κάποιοι την τράβηξαν επάνω. 'Αλλοι στα μέσα Σεπτεμβρίου 1988 την επανέφεραν για να κατέβουν μέσω αυτής στο "πηγάδι". Στις αρχές Φεβρουαρίου 1989, παλιατζήδες πήραν μαζί με όλα τα σιδερικά της περιοχής και αυτή τη σωλήνα. Γι' αυτό κάποιοι που ήθελαν να κατέβουν στο "πηγάδι" στις 26/2/89 χρησιμοποίησαν τηλεφωνικό καλώδιο (και άλλοι στις 19/12/89 χρησιμοποίησαν μισοκομμένους ιμάντες από τριβείο). Στις 10/3/1989, συνάντησα εξάδελφο ερευνητή, ο οποίος μου διηγήθηκε πώς είχαν κατέβει χρησιμοποιώντας τη σωλήνα και βρήκαν το θαμμένο τούνελ. Επισκεπτόταν πολύ συχνά τη Σπηλιά, μάλιστα ήταν εκεί και την προηγουμένη. Του είπα ότι δεν υπάρχει πια τέτοια σωλήνα στο "πηγάδι", και επέμενε τόσο πολύ να πάμε για να μου τη δείξει ώστε τον λυπήθηκα και υποχώρησα. Είναι ενδεικτική ιστορία για το πώς λειτουργεί ο άνθρωπος· όχι μόνο δε βλέπει −όπως έχουμε πει− αυτά που δεν περιλαμβάνονται στο ρεπερτόριό του, αλλά και συνεχίζει να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν πια!
Ακολουθώντας τη σωλήνα προς το "πηγάδι".
[30] Πριν δημιουργηθεί, υπήρχαν εκεί ίχνη καταλύματος (δοκοθήκες).
Πιθανότατα να υπήρξε σκήτη αρχικά, αφού υπάρχει χαραγμένος επιμελημένος ιδιόμορφος κατά τα οριζόντια άκρα μονογραμματικός σταυρός και πρόχειρη ανορθόγραφη επιγραφή με το όνομα Ιωάννης (βλ. και 37, σ. 84-5, Κορρέ), όμως η χρονολογία 1836 παραπέμπει μάλλον σε λατόμο − όπως και το νόμισμα των 10 λεπτών του 1837 που βρήκα εκεί στις 19/2/90.
Επιπλέον, η τεχνική λάξευσης της μοναδικής δοκοθήκης που σώζεται (κατά το μεγαλύτερο μέρος) από το κατά τον Λαδά διώροφο κτίριο που αποδίδει στους ασκητές (βλ. Η σπηλιά της Πεντέλης, σ. 144) μάλλον παραπέμπει σε νεότερους χρόνους.
Δυστυχώς, οι λοιπές δοκοθήκες καταστράφηκαν από τα Ελληνικά Τεχνικά Έργα το 1982, χωρίς ποτέ να τις εξετάσω από κοντά. Αυτή που απέμεινε φέρει και μεταγενέστερο διάτρημα στο εσωτερικό της, ενώ στην ένθετη διακρίνονται οι διαγώνιες παράλληλες αράδες που άφησε το βελόνι, τεχνική που δε φαίνεται να χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι λατόμοι σε πάσης φύσεως υποδοχές, τουλάχιστον στην Πεντέλη.
Έτσι, το ερώτημα αν και ποιες δοκοθήκες του λατομείου της Σπηλιάς λαξεύτηκαν από τους αρχαίους λατόμους, από τους ασκητές ή από τους Βαυαρούς δεν έχει απαντηθεί ικανοποιητικά.
[31] Πρόκειται γι' αυτή που σημειώνεται στο σχ. 14 του Κορρέ (βλ. οριζόντια τομή λατομείων Λ1 και Λ2, αρ. 38, σ. 84-5)
[32] Να σημειώσουμε εδώ πως οι ημερομηνίες που παραθέτω στο βιβλίο (εννοείται, στις περιπτώσεις όπου δεν ήμουν ρητώς παρών) αναφέρονται στο χρόνο της παρατήρησης, άρα κάθε αναφερόμενο γεγονός συνέβη από λίγες ώρες ως λίγες ημέρες νωρίτερα.
[33] Μέχρι τότε ο υπερκείμενος βράχος είχε χρησιμοποιηθεί για απλά αναρριχητικά περάσματα, αφού δεν υπήρχε κανένα χάσμα από κάτω.
[34] Ήταν άτομα από την ομάδα Iranon. Στην ιστοσελίδα τους αναρωτιόνταν για τον τρόπο κατασκευής της σήραγγας Ια (βλ. τι αντίκρισαν στο βάθος του πηγαδιού:
https://www.iranon.gr/PENTELI/Images/Photos/4thtunnel.jpg), (https://www.iranon.gr/PENTELI/PENTELI2TEXT.htm#1), ώσπου την άνοιξη του 2005 βρήκαν την απάντηση
(https://www.iranon.gr/PENTELI/PENTELI4eaddendum.htm#parte και https://www.iranon.gr/PENTELI/PENTELI4faddendum.htm#partf ).
Όμως, όπως λέει και η παροιμία, "στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα". Γι' αυτό το "ανεξήγητο" που παραμένει ανεξήγητο, γράφτηκε το 2007 εδώ http://www.enterstar.gr/pendeli/mystery with the workstation.htm, (βλ. και http://www.paranormap.net/index.php?module=vash&id=2543):
«Πώς μπόρεσε να κατασκευαστεί και ποιο σκοπό είχε ένα τυφλό μυστικό τούνελ σαν και αυτό, ας μας απαντήσουν οι "ξερόλες" που έχουν για όλα μια καθώς πρέπει απάντηση στο στόμα!»
[35] Όσο για την πρόσβαση δεν παρουσίαζε κανένα πρόβλημα (το σημείο δεν έχει αλλάξει ως σήμερα), και θ' αρκούσαν 2 άτομα για να μεταφέρουν ό,τι ρίχτηκε μεταγενέστερα.
Προς "πηγάδι" (βρίσκεται κάτω από τη σκιά).
'Αλλωστε, η δουλειά θα μπορούσε να γίνει με μηχάνημα. Όπως φορτωτής του Περράκη πήρε απ' το χείλος του πηγαδιού μεγάλο βράχο για να κλείσει το λιθόστρωτο (4/4/89), ευκολότερα θα μπορούσε να ρίξει μέσα οτιδήποτε.
Αριστερά, με το βέλος ο βράχος. Δεξιά, σήμερα βρίσκεται μετακινημένος εκτός δρόμου. Η πλάκα που συμπλήρωνε το φράγμα βρίσκεται ψηλά στο πρανές, 20 μέτρα παραπάνω, αποδεικνύοντας πως όντως υπάρχουν μετακινήσεις βράχων (ο συγκεκριμένος μετακινήθηκε από φορτωτή που ανηφόριζε). Εδώ το ίδιο σημείο του δρόμου 19 μήνες νωρίτερα, όταν δεν είχαν ριχτεί οι βράχοι.
[36] Ποιος είναι πιο τρελός; Αυτός που ρίχνει τα σκουπίδια της περιοχής στο "πηγάδι" ή εκείνος που τα παίρνει από το σπίτι του και τα πετάει έξω από τη Σπηλιά; (Όπως έγινε στις 30/12/07 με ένα καναπέ!)
Στην πρώτη φωτο, ο καναπές στην αρχική του θέση (Α). Στη δεύτερη, ριγμένος στην άκρη του λιθόστρωτου (Β). Στην τρίτη, πού αλλού, στο βάθος του "πηγαδιού" (Γ). Έτσι, για να κουβαληθεί στο "πηγάδι" διανύθηκε απόσταση 110 μέτρων, τα μισά των οποίων στο ανηφορικό λιθόστρωτο. Η διαδρομή στην τέταρτη φωτο.
[37] Και ήταν λαμαρίνες που είχαν χρησιμοποιηθεί ως στόχοι (βλ. κεφ. Σύγχρονοι πιστολέρος)
[38] Ο φύλακας το έτσουζε λιγάκι, τι να κάνει 7 μήνες εκεί πάνω μόνος του.
[39] Όσο για τις τσιμεντένιες βάσεις των εγκαταστάσεων (πλάκες) τις έριξαν κομματιασμένες στο πρανές του δρόμου μέσα στο φαραγγοειδές λατομείο.
[40] Η Πεντέλη (όπως και η Ελλάδα γενικότερα) είναι ένας μεγάλος σκουπιδότοπος. Τελευταίως, είναι κάποιοι (η δραστηριότητά τους έχει δημοσιοποιηθεί στο διαδίκτυο) που κατά καιρούς καθαρίζουν όχι μόνο το χώρο της Σπηλιάς αλλά και διάφορα σημεία του βουνού. (Κι εγώ είχα βοηθήσει μερικές φορές τη Μ.Μ. να μαζέψει τα σκουπίδια που άφηναν τα ζευγαράκια στο δάσος ανάμεσα στις εγκαταστάσεις Μουζάκη και στο στρατιωτικό νοσοκομείο). Ειδικά στη Σπηλιά αν δεν τα μάζευαν επί τόσα χρόνια, η εικόνα της περιοχής θα ήταν εντελώς διαφορετική. (Ο Α.Θ. είπε ότι δεν πρέπει να το παρακάνουν με το μάζεμα των σκουπιδιών, γιατί οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος χωρίς τέτοια στοιχεία δε θα μπορούν να χρονολογήσουν τα ευρήματά τους. Το "πηγάδι", λοιπόν, ίσως κάποτε αποδειχτεί "χρυσωρυχείο").
Κάποιοι οδοιπόροι συγκεντρώνουν τα σκουπίδια και άλλοι εποχούμενοι τα παίρνουν (όμως υπάρχει και ο Α.Π., που δε βαριέται να τα κουβαλάει πεζός).
Να πούμε ότι τα σκουπίδια του εργοταξίου που ρίχτηκαν αρχικά στην καθίζηση θάφτηκαν απ' τη συνεχιζόμενη κατολίσθηση των μπάζων. Πολύ αργότερα, κάποιοι (οι ίδιοι ή άλλοι, άγνωστο − υποθέτω με το ίδιο σκεπτικό) έπαιρναν συγκεντρωμένες σακούλες σκουπιδιών (που άλλοι άφηναν στη σήραγγα ΙΙΙ, για να τις απομακρύνει κάποιος που διέθετε κατάλληλο όχημα) και τις έριχναν στο "πηγάδι". Και, φυσικά, από τη στιγμή που έγινε γνωστό το θέμα δεν είναι απίθανο μερικοί να προσφέρουν τα περίεργα σκουπίδια τους για να συντηρείται το "μυστήριο".
Τα νέα σκουπίδια, αυτά που ρίχτηκαν μετά την πτώση του βράχου.
Επ' ευκαιρία να πούμε πως η προσφιλής νεοελληνική συνήθεια της αισθητικής βελτίωσης με σκουπίδια κάθε τόπου που δέχεται περαστικούς ή επισκέπτες, αποκαλύπτει άσφαλτα το κτηνώδες επίπεδο των δραστών. Δεν το εννοώ ως βρισιά, κυριολεκτώ: όπως δεν έχεις απαίτηση από το σκύλο σου να μη μολύνει και να μην ασχημίζει το περιβάλλον, είναι παράλογο να περιμένεις ανθρώπινη συμπεριφορά από εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα. (Δυστυχώς, υπάρχουν κι εκείνοι, που όντας σε κατώτερο επίπεδο από τα ζώα, ρυπαίνουν εκ προθέσεως. Όμως, κι αυτοί πρέπει να αντιμετωπίζονται ως βαριά πάσχοντες, με οίκτο παρά με αγανάκτηση). Όσο λοιπόν το φαινόμενο συνεχίζεται, κανείς να μην ελπίζει να δει καλό από τους ενδημούντες εν Ελλάδι.
|
[προσθήκη] Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων: δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όσοι φροντίζουν να κρατούν καθαρό ένα τόπο, απλώς μετατοπίζουν τα σκουπίδια. Στην καλύτερη περίπτωση δηλαδή, αν όλοι αποκτήσουμε ανθρώπινη συνείδηση, θα συγκεντρώνουμε τα απορρίμματά μας σε ένα προσυμφωνημένο χώρο. Δε γίνεται να τα εξαφανίσουμε. Μόνο για τη διασπορά, λοιπόν, διαμαρτύρομαι. |
[41] Αν κάποιος παρακολουθήσει τι γράφεται στα σχετικά fora θα αντιληφθεί πόση πληροφόρηση χρειάζεται ακόμη (και πόσος χρόνος), ώστε οι μύριες όσες δοξασίες να καταλαγιάσουν σε ένα επίπεδο κοντά στην πραγματικότητα.
[42] Δεδομένου ότι το 1980 εργαζόταν στη διάνοιξη της σήραγγας Ια και κάποιος Ζήσης Γεώργιος, πάλι καλά που δεν έχει πλεχτεί (ακόμη) κάνα σενάριο για τον "ύποπτο αποπροσανατολιστικό" ρόλο του συγγραφέα! (Κατ' εξαίρεση αναφέρω το ονοματεπώνυμο, επειδή ήταν αναγραμμένο έναντι του στομίου της Ια).
[43] Κάθε επισκέπτης μπορεί να δει τη ράμπα φόρτωσης (φορτωτήρα) στο άνω τμήμα του λατομείου, και ν' αναρωτηθεί πού πήγαινε το φορτίο αφού μόνο γκρεμός υπάρχει μπροστά (μάλιστα, κατά ~15 μέτρα βαθύτερος μέχρι το 1982).
Η άνω επιφάνεια της ράμπας και η διεύθυνση του δρόμου.
[44] Είναι αυτή που περνάει από την εσοχή 8, στο σχ. 14, οριζόντια τομή λατομείων Λ1 και Λ2, σ. 85 (Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα, Μ. Κορρέ)
[45] Μπορείτε να τα δείτε και σήμερα στο νότιο τοίχωμα σε αποστάσεις 30, 34 και 39 μέτρων από την άκρη του χωματόδρομου. (Αυτό δεν είναι βέβαιο, αφού στις 10/4/06 είδα ότι κάποιοι είχαν ήδη γκρεμίσει το μεγαλύτερο μέρος του "μαλακού υπογαστρίου" των 2 πιο απομακρυσμένων λατυποπαγών όγκων, κατά τις ασκήσεις τους στη σπηλαιολογική τεχνική χρήσης του σκοινιού).
Αριστερά ένα από τα σημεία της συγκολλημένης λατύπης και δεξιά το ίδιο μετά την απόπειρα κατεδάφισής του.
Παρεμπιπτόντως, υπάρχουν δύο κατηγορίες επισκεπτών της Σπηλιάς: οι άσχετοι περί του Πεντελικού και οι άσχετοι εφ' όλων των θεμάτων. Οι τελευταίοι κατά κανόνα είναι ανίατες περιπτώσεις.
[46] «'Αλλος ένας τεράστιος όγκος μαρμάρου (...) γκρεμίστηκε μέσα σε μια νύχτα, λίγες μέρες μετά την επίσκεψή μας εκεί μαζί με το τηλεοπτικό συνεργείο για ένα επεισόδιο της εκπομπής μου "Τα Μυστήρια της Ελλάδος", το Νοέμβριο του 1994». (Πέρα από το Αίνιγμα της Πεντέλης, σ. 185)
Οι βράχοι (από κάτω τους είχε βρεθεί ο Μπαλάνος επί αρκετή ώρα κατά το γύρισμα!) έπεσαν μεταξύ νύχτας 5/11 και πρωινού 7/11/94 (είχε προηγηθεί στις 21/10 η κατακλυσμιαία βροχή που πλημμύρισε μεγάλο μέρος του λεκανοπέδιου).
Το πευκάκι που έσπευσε να φυτρώσει εκεί που αποκολλήθηκαν οι βράχοι, μάλλον θα επισπεύσει την πτώση κι άλλου τμήματος της εσοχής, οπότε καλύτερα το σημείο να αποφεύγεται. (Ίσως το μάτιασα, γιατί το πευκάκι ξεράθηκε το καλοκαίρι του 2010).
[47] Θα είχε πέσει κι εκείνος την ίδια ημέρα, αν οι αρχαίοι λατόμοι δε συνήθιζαν να μπαζώνουν σε καλά πιεσμένες οριζόντιες στρώσεις χωρίς κενά.
Τομή αρχαίας λατύπης πάνω από το λατομείο του Νυμφαίου.
Μετά την παρέλευση σχεδόν 2 χιλιετιών, τμήματα της λατύπης με τη δράση του νερού έχουν γίνει ημίβραχος ή βράχος [βλ. εδώ, σημ. 10]. Γι' αυτό και το μεγάλο πεύκο αντέχει ακόμη χιόνια και ανέμους, παρόλο που από το 1998 βρίσκεται πάνω σε όρθια στενή "φέτα" λατύπης.
[48] Εκείνη τη στιγμή βρισκόμουν μέσα στη Σπηλιά, στο ύψος της εισόδου για τη "λίμνη", και μέσα σε κλάσμα του δευτερολέπτου, ώσπου να συνειδητοποιήσω πως κάποιος βράχος γκρεμίστηκε, πέρασαν από το μυαλό μου οι εκδοχές του σεισμού και του φουρνέλου! Δεν ξέρω αν έπαιξε κάποιο ρόλο στο timing της κατάρρευσης η προ ολίγων λεπτών διέλευση δίπλα στο βράχο ερπυστριοφόρου οχήματος της ΔΕΗ (από την κακοκαιρία είχαν γύρει κάποιες κολόνες και το συνεργείο προσπαθούσε να βρει πρόσβαση, επειδή όλοι οι δρόμοι είχαν εξαφανιστεί κάτω από το χιόνι).
[49] Επί τη ευκαιρία να πούμε εδώ για τη διάκριση μεταξύ των διατρημάτων που έχουν γίνει από φορητή αερόσφυρα (πιστόλα) ή περιστροφικό τρύπανο με κοίλο κοπτικό άκρο (wagon-drill) κι εκείνων από παραμίνα (χειρωνακτικά, με το βάρος του ίδιου του εργαλείου). Η κάτοψη των πρώτων αποκαλύπτει τέλειο κύκλο (και το μακάπι της αερόσφυρας περιστρέφεται μεταξύ των κρούσεων), ενώ της παραμίνας ακανόνιστο ελλειψοειδές (περιστρέφεται άτακτα με το χέρι). Ακόμη, ενώ με τα μηχανικά μέσα η αρχή της διάτρησης έχει τις ίδιες διαστάσεις με τη συνέχειά της (δηλαδή αυτές του κοπτικού άκρου), στην περίπτωση της παραμίνας υπάρχει μικρή διεύρυνση εν είδει χοάνης ώστε το εργαλείο να οδηγείται στο ξεκίνημα της οπής. Επίσης, η διάμετρος της παραμίνας συνήθως είναι μεγαλύτερη από της αερόσφυρας. Χοντρικά, μπορούμε να πούμε ότι το διάτρημα με παραμίνα παραπέμπει κυρίως στον 19ο αι., ενώ η χρήση της βαίνει μειούμενη ώσπου να εγκαταλειφθεί τη δεκαετία του '40.
Αριστερά τα ίχνη της παραμίνας και δεξιά της αερόσφυρας.
Κάτι ενδιάμεσο που συνήθως μοιάζει περισσότερο με το αποτέλεσμα της αερόσφυρας, είναι το διάτρημα με ματσακούπι, όταν δηλαδή το διατρητικό εργαλείο κρούεται με βαριά (δείτε φωτο από το 1900, όπου εφαρμόζουν αυτή την τεχνική 3 εργάτες, εδώ: http://www.stone.poplarheightsfarm.org/hand_drilling.HTM). Χρησιμοποιήθηκε πολύ στα παλαιά λατομεία, γιατί όσο το διάτρημα απομακρύνεται από την κατακόρυφο, τόσο η παραμίνα δεν προσφέρεται. Ενώ το ματσακούπι είναι πρόσφορο για διατρήματα οποιασδήποτε κλίσης. Το εφάρμοσα στις 6/7/92, όταν με τη βοήθεια της Μ.Μ., που κρατούσε και περιέστρεφε ένα μακάπι μήκους 1,5 μ., και χρησιμοποιώντας ένα ματρακά 1,5 κιλό (δηλαδή πολύ ελαφρύτερο από το μακάπι), τρύπησα διαμπερώς βράχο απλώς για να κουβαλάμε ένα μποντριέ (αναρριχητική ζώνη ασφαλείας) λιγότερο!
Το τεχνητό διαμπερές εν ώρα λειτουργίας. Στην ένθετη το στόμιο της τρύπας (διάμετρος 34 χιλ.). Για τα 23,5 εκ. μήκος της τρύπας απαιτήθηκαν 3 ώρες (λοιπά ελαφρυντικά: μικρή αρνητική κλίση, στομωμένο μακάπι, "γυαλί" μέσα στο μάρμαρο).
Ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα, επανέλαβα το εγχείρημα μπροστά στη διαδρομή Διογένης. Μόνος αυτή τη φορά, σε 2 δόσεις (στις 20 και 24/11/92) με μακάπι 0,5 μ. και τον ίδιο ματρακά, χρειάστηκα 2,5 ω. για διάτρημα μήκους 21 εκ. (ελαφρυντικό: η πρώτη μέρα ήταν υπό βροχήν).
Όμως, κάποιες φορές υπάρχουν και διατρήματα που έχουν άλλη κάτοψη. Ανάλογα με το σχήμα του κοπτικού άκρου (απλή κόψη, σταυρός, κυκλικό) και το βήμα περιστροφής του, τον τζόγο και το παίξιμο του στελέχους, δημιουργούνται φαινόμενα συντονισμού, οπότε προκύπτουν τριγωνικές ή πολυγωνικές αστεροειδείς οπές. Τις αναφέρουμε, γιατί ήδη υπάρχει το διεθνές "μυστήριο" των star holes, και οι ανάλογες εξωφρενικές θεωρίες για την προέλευσή τους.
Αριστερά, κοπτικό άκρο από μακάπι (με το βέλος η οπή του αέρα για να διώχνονται τα προϊόντα της διάτρησης από τον αυλό της). Δεξιά, 2 δείγματα αστεροειδών πενταγωνικών οπών (από το λατομείο Π136 κατά Pike, βλ. Archaeological Geology and Geochemistry of Pentelic Marble, Mount Pentelikon, Attica, Greece, p. 100-1, στο οποίο υπάρχει τμήμα με απομεινάρια λατόμησης κατά το αρχαίο σύστημα).
Περί των οπών αυτών βλ. Mary & James Gage, The art of splitting stone, p. 48-50, και http://www.stonestructures.org/html/star-holes.html (αν και νομίζω πως ένας πιστολαδόρος θα ήταν πολύ πιο διαφωτιστικός).
[50] Το ίδιο ισχύει και για τα ίχνη εκρήξεων που βρίσκονται αριστερά της τσιμεντένιας αντηρίδας Φ (στόμιο στοάς φρέατος αερισμού).
(βλ. λανθασμένη εκτίμηση σε Πεντέλη: Το φαινόμενο πίσω από το πείραμα, Γ. Τριανταφύλλη,
http://www.johnniebegood.gr/book/spilia.htm).
Υπενθυμίζω ότι το διατρητικό χωρούσε να περάσει από εκεί το 1980, αφού η κατασκευή έγινε 2 χρόνια αργότερα.
Ο διάδρομος που ανοίχτηκε με τα θρυμματισμένα βράχια, ώστε το Roc 601 να πλησιάσει στο χείλος του "φαραγγιού".
[51] Η ποιότητα των αναγραφομένων δεν αποτελεί κάτι το εξαιρετικό. Αντίθετα, είναι ο κανόνας σε κάθε ρεπορτάζ (όπου υπάρχει και η πίεση του χρόνου), και όποιος έχει την ατυχία να απασχολήσει τα μέσα ενημέρωσης θα είναι τυχερός αν δει έστω το όνομά του γραμμένο σωστά.
[52] Όποιοι βέβαια ξεκίνησαν να βρουν τη μυστηριώδη σήραγγα, τουλάχιστον ωφελήθηκαν πεζοπορώντας στην Πεντέλη − και πιθανώς ανακάλυψαν άλλα ενδιαφέροντα πράγματα.
[53] Περισσότερα για το συγκρότημα σηράγγων Ι, Ια και IV βλ. Πεδία, κύματα, έργα και κεραίες, μέρος Στ΄,
[54] Αξιοσημείωτη είναι η ευκολία με την οποία οι ενδιαφερόμενοι ενστερνίζονται κάθε εξωφρενική θεωρία σε αντίθεση με την τάση τους να αμφισβητούν κάθε τι ενάντιο σ' αυτή. Ακόμη και όταν φωτογραφίες αποδεικνύουν το αβάσιμο, απλώς τότε αυτές είναι χαλκευμένες! «...οι περισσότερες φωτό του σάιτ αυτού [iranon] βγάζουν μάτι ότι είναι φωτοσοπ!!!»
http://www.myphone.gr/forum/showthread.php?p=868620#post868620 (eccentric, 29/4/05)
Έτσι και οι αόριστες φήμες περί εξαφανίσεων ανθρώπων στο "πηγάδι" και στη μυστηριώδη του σήραγγα έγιναν πιο συγκεκριμένες: «Είναι σ' αυτό το τούνελ που λέγεται ότι πριν μια εικοσαετία βρέθηκε το πτώμα ενός αρχαιολόγου...» (Μενέλαος Γ. Τσικλίδης, Αττική: η μαγική γη, σ. 37, βλ. και σ. 43)
Εδώ μάλλον έχουμε μείξη της παλαιάς φήμης περί σπηλαιολόγου (Γάλλου, Βέλγου, κ.λπ.) που εξαφανίστηκε στη Σπηλιά και της μεταγενέστερης ιστορίας περί ευρέσεως πτώματος στο σωζόμενο βάραθρο στο βάθος της Σπηλιάς (με τη μετατροπή του σπηλαιολόγου σε αρχαιολόγο, αφού πρόκειται για "αρχαίο πηγάδι").
[55] Ένας από τους νταμαρτζήδες, που δούλευε πάνω από τη Σπηλιά (Λ4), μου είπε ότι ο συνέταιρός του Χανιώτης είχε μετατρέψει αυτό το "δωματιάκι" σε στάβλο για το γάιδαρό του! (Αλλά και μια απολωλυία προβατίνα είχε καταλύσει εκεί τον Ιανουάριο του 1993, λόγω των χιονοπτώσεων).
ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ